Stem van het noorden: Samen

Rijdend door het hoge noorden ontkomen we niet aan de Sámi-cultuur. Kleurrijke vlaggen wapperen in de wind en herinneren ons aan het oorspronkelijke volk dat hier al eeuwenlang thuis is. Het is de laatst overgebleven inheemse cultuur van Europa. Vaak wordt gedacht dat inheemse culturen verdwijnen door modernisering, maar niets is minder waar.

Sámi en hun traditionele kleding

In Lapland is de Sámi-cultuur nog altijd springlevend. Het hoeden van rendieren, de joik, leven met de seizoenen het maakt nog steeds deel uit van hun bestaan. En tegenwoordig beschikken ze zelfs over een eigen parlement.

Sápmi

De Samen leven in het uitgestrekte Sápmi-gebied, dat zich uitstrekt over Noorwegen, Zweden, Finland en een stukje van Rusland. Van oorsprong waren zij een nomadisch volk: in de zomer trokken ze met de rendieren de bergen in, in de winter zochten ze de beschutting van de bossen.

Symbolen die gebruikt worden door het Sámi-volk

Geschiedenis van onderdrukking

De Sámi zijn lange tijd onderdrukt en gediscrimineerd door de overheid en de niet-Sámi bevolking. Onder beleid van assimilatie moesten ze zich aanpassen aan de heersende cultuur en mochten ze hun taal niet spreken. Hun geloof werd onderdrukt toen de staatskerk werd opgelegd en hun cultuur werd weggezet als ‘heidens’. Racistische theorieën verklaarden hen zelfs tot een zogenaamd inferieur ras; schedels en lichamen werden gemeten om dat te “bewijzen”. Het is een donkere bladzijde uit de Noord-Europese geschiedenis.

(Filmtip: Sami Blood)

Bekijk onze video over Noord Zweden

Excuus

In Noorwegen werden er excuses aangeboden en werd het Sámi-parlement opgericht. De Sámi-cultuur beleeft momenteel een opleving met erkenning van hun cultuur en tradities, hoewel er nog steeds uitdagingen zijn, zoals conflicten over land en mijnbouw.

Ons bezoek aan het Sámi Parlement in Kárášjohka Noorwegen

Volk in beweging

Vandaag de dag is de situatie veranderd. De Sámen zijn modern, gebruiken quads en sneeuwscooters om hun rendieren bijeen te drijven ook worden ze erkend door zowel het volk als de overheid. Toch is hun bestaan allesbehalve romantisch: het hoeden van rendieren is zwaar en vaak gevaarlijk werk. Vooral in het voorjaar, wanneer de rendieren bijeen gedreven moeten worden en de sneeuw begint te smelten gebeuren er regelmatig ernstige ongelukken.

Een weetje dat misschien verrast: het is not done om een Sámi te vragen hoeveel rendieren hij bezit. Dat staat gelijk aan vragen hoeveel geld iemand op zijn bankrekening heeft.

Ziel van de joik

Een van de mooiste uitingen van de Sámi-cultuur is de joik. Deze manier van zingen gaat vaak zonder woorden, maar raakt rechtstreeks je ziel. Een joik kan emoties, mensen, dieren of de natuur bezingen in herhalende klanken en ritmes. Luister bijvoorbeeld eens naar dit bekende joik-lied, geschreven ter ere van een overleden vriend. Wij krijgen hier nog steeds kippenvel van.

Van oorsprong werd er gejoikt zonder instrumenten, behalve de trommel van de sjamaan. Tijdens de kolonisatie werden veel sjamanen vermoord en hun trommels vernietigd. Slechts enkele exemplaren zijn nog te zien in musea. Hoewel er nog altijd sjamanen bestaan, praktiseren zij vaak niet in het openbaar de angst van vroeger zit diep.

Bij de souvenierswinkel

Sjamanisme en heilige plekken

Het sjamanisme leeft echter voort. Zo vertelde een Sámi-vrouw ons dat ze als baby ontroostbaar huilde, totdat haar moeder de hulp van een sjamaan inriep. Deze voorspelde dat het meisje 24 uur onafgebroken zou slapen waarna het huilen zou ophouden en zo geschiedde.

Stenen cirkels op een heilige offerberg

Heilige rotsen

Door heel Sápmi zijn heilige plekken te vinden. Rotsen en bergen waar men om hulp vraagt of offers brengt. Rondom zo’n berg zie je vaak nog attributen liggen: kristallen, briefjes of andere voorwerpen. Volgens de Samen dragen de rotsen een eeuwenoude wijsheid in zich; ze waren er al lang vóór de mensen en zullen er ook nog zijn wanneer wij allang verdwenen zijn. Ook stenencirkels, die je in het landschap tegenkomt, zijn vaak oude offerplekken.

"To joik someone is not to sing about them, but to let their spirit live in the sound."

Maar pas op: maak de geesten niet boos. Toen bij de werkzaamheden aan de Noordkaap-tunnel een heilige rots werd opgeblazen, waarschuwde een Sámi-rendierhouder op voorhand dat dit ongeluk zou brengen. Kort daarna volgden lawines, ongelukken en branden. Uiteindelijk legde de aannemer, op advies van de Samen, bloemen bij een nabijgelegen heilige rots om vergeving te vragen. Lees hier het Noorse artikel.

Symboliek van de vlag

Wie het hoge noorden binnenrijdt, kan er niet omheen: de Sámi-vlag wappert trots aan huizen en openbare gebouwen. De vlag weerspiegelt de kleuren van de traditionele klederdracht (gákti) en bevat een cirkel die zon en maan symboliseert, afkomstig van de oude sjamanistische trommels.

• Rood → vuur

• Blauw → water

• Groen → natuur

• Geel → zonlicht

• Cirkel → zon en maan

Typische Sámi armbanden

Samen of Inuit?

Soms worden de Samen verward met andere inheemse volkeren, zoals de Inuit. Er zijn overeenkomsten, maar ook duidelijke verschillen. De Inuit leven in Groenland, Canada en Alaska en leefden traditioneel van visserij en jacht op zeezoogdieren. Met de iglo als iconisch symbool. De Samen daarentegen zijn verbonden met rendierhouderij in Noord-Scandinavië en Rusland. Zij leefden voornamelijk in tenten (lavvu).

Spiegel voor onszelf

De Sámi-cultuur wordt soms nog steeds omschreven als primitief, een etiket dat vaker aan inheemse culturen wordt gehangen. Maar wie goed kijkt, ziet iets anders. Waar het Westen zich vaak richt op technologie en economische groei, leven de Sámen in balans met natuur, gemeenschap en spiritualiteit. Zij nemen niet meer van de natuur dan nodig is, vervuilen lucht en bodem niet en dragen een diepe ecologische kennis met zich mee. En dan rijst de vraag: wat is er werkelijk primitief: een cultuur die leeft in harmonie met de aarde, of een cultuur die haar uitput? Misschien is de Sámi-cultuur wel een spiegel waarin wij onszelf mogen herkennen.

Eerdere video's van Globus2 waar de Samen in voorkomen:

• In deze video bezochten we een souvenierswinkel van een echte Sámi

• In deze video maakten we een wandeling naar een Sami offerberg

• In deze video zien we een Sami-offercirkel

---

Vul je e-mailadres onderaan deze pagina in en je ontvangt, maximaal 1x per week, een mailtje wanneer we een nieuwe blog plaatsen. Wil je ons financieel steunen zodat we deze website online kunnen houden doneer dan een bedrag via deze link.